پایگاه خبری سهند آزادی- اردبیل|کبری عزیزی: آجرهای زرد رنگ و دیوارهای خشتیاش، تاریخ را به آغوش کشیدند و برای ما از دیروز میگویند، من از آجر خانههایی حرف میزنم که روزگاری در دوردستها عطر نان داغ و خندههای کودکان را به خود دیدهاند، از حوض کوچکِ فیروزهای رنگ وسط حیاط و از خانههایی مینویسم که حال، عنوان خانههای تاریخی به خود گرفتند و ما را به دیروزهای دور میبرند.
خانههای تاریخی در واقع آثاری ماندگار از هنر، معماری و تاریخ هستند که ما را به گذشته گره میزنند و در اردبیل بیشتر این خانهها با توجه به نحوه معماری و ساخت ما را به دوره قاجار میبرند.
خانههای تاریخی در اردبیل متناسب با شرایط جوی، آب و هوای سرد و کوهستانی بنا شدهاند و همین ویژگی، جذابیت خاصی را برای بازدیدکنندگان بهخصوص گردشگران به ارمغان میآورد.
استفاده از مصالحی با ظرفیت و عایق حرارتی مناسب، وجود پلانهای متراکم و فشرده، ساخت بامهای مسطح و نگهداری برف بر روی بامها بهعنوان عایق حرارتی و استفاده از سطوح خارجی تیره رنگ، بهکار بردن پنجرههایی با ابعاد بزرگ در جذب نور خورشید و استفاده از حرارت آن از ویژگیهای این بناها است.
از حیاط بهعنوان جزء همیشگی خانههای تاریخی دیار سبلان و شهر شیخ صفیالدین اردبیلی یاد میشود. حیاطها حکم باغی با باغچههای متعدد که گلها و درختان را در خود جای داده، دارند. حوض کوچک وسط حیاط هم زیبایی این کاشانهها را چند برابر میکند.
بناهای تاریخی در هر زمینهای و هر جایی، پلی میان تمدن حال و گذشته محسوب میشوند که هر کدامشان هویت، اصالت و فرهنگ مردمان آن دیار را در سکوت تحسینبرانگیز خود فریاد میزنند.
شما بهعنوان گردشگر و حتی عضوی از مردمان دیار اردبیل، با حضور در خانههای تاریخی با معماری، نحوه زندگی و آداب و رسوم گذشتگان این شهر آشنا خواهید شد، در این گزارش تنها چند مورد از دهها خانه تاریخی اردبیل را معرفی خواهیم کرد.
خانه تاریخی ارشادی؛ چشمنوازی پنجرههای چوبی و شیشههای رنگی
نمای چشمنواز و معماری زیبای این خانه مربوط به دوره قاجار است، این بنا همچنان در مرکز شهر اردبیل روح را جلا میدهد. خانه ارشادی اردبیل در سال ۱۳۸۱ با توجه به ظرفیت و زیبایی خاص در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت. زیبایی منحصر به فرد این خانه به کوچه اوچدکان اردبیل جمال بخشیده است.
به گفته صاحبنظران، خانه ارشادی از لحاظ معماری به دوره قاجار شباهت دارد و در دوران پهلوی دوم با واگذاری آن به وزارت آموزش و پرورش محل تدریس شده است. این عمارت تاریخی در ابتدا خانهی اربابی وسیع و بزرگی بوده که در دورههای مختلف بخشهایی از آن جداسازی و حتی تخریب شده است، سال ۱۳۷۸ این بنا مورد تعمیر و مرمت قرار گرفت.
و اما برسیم به معماری و نمای داخلی و بیرونی این خانه، معماری و نمای بنا در جای خود قابل تامل است بهطوری که دیوارههای داخلی خشتی و دیوارههای بیرونی آجری است. در این بنا پیهای سنگی، ملات ماسه و آهک را برای پیریزی بهکار گرفتند، همچنین در حیاط خانه نماهای گچی و آجری چشمنوازی میکند.
نمای خانه ارشادی با سنگ بازالت سیاه تیشهای و تراش دستی تزئین شده و قرنیزه ۱۰ سانتی سنگها را پوشش داده است. طاق نماها، مقرنسهای گچی، در و پنجرههای چوبی و شیشههای رنگی نیز در این بنا به چشم میخورد. طاق آجری هم پوششی بوده که در سقف استفاده شده است.
خانه تاریخی تقوی؛ تالاری از دوره قاجار
خانه تقوی یکی دیگر از خانههای تاریخی اردبیل محسوب میشود. این خانه مربوط به دوره قاجار بوده که کاربری مسکونی داشته است. برای حضور در حیاط این خانه باید چند پله پایین بروید زیرا بنا حدود ۸۰ سانتیمتر پایینتر از سطح کوچه قرار دارد.
برای ورود به خانه از در فلزی باید گذر کرد تا به حیاطی با یک باغچه هشت ضلعی و دو باغچه دایرهای شکل رسید؛ با حضور در حیاط بنایی با یک طبقه، و یک زیرزمین و یک نیمطبقه جلوی چشمانتان ظاهر میشود، جذابترین بخش این خانه زیبای تاریخی بخشی به نام تالار است.
تالار در قسمت میانی خانه واقع شده که معمولا بیشتر از بخشهای دیگر توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب میکند، پنجرههایی با شیشههای رنگی و نقشهای گرهبندی زیبایی، دوچندان به تالار بخشیده است. در قسمت پشت تالار نیز دو اتاق بهشکل پستو قرار دارد.
طاقچههایی با قوسهای نیمدایره، گچبریهای زیبا در چهار گوش تالار نیز بخش دیگری از زیبایی خاص این خانه یه شمار میآید، برای دیدن این خانه قدیمی باید به شهر اردبیل بیاید.
خانه صادقی؛ هنر محمد معمار اردبیلى
خانه حاج عبدالله صادقی در سال ۱۲۸۳ هجری قمری در زمینى به مساحت یک هزار و ۴۵۰ مترمربع و با زیربنایى بالغ بر یک هزار و ۷۵۰ مترمربع در محله اوچدکان (کوچه سرتیپآباد) اردبیل بنا شده که هنر حاج محمد معمار اردبیلى در آن به وضوح به چشم میخورد.
سه حیاط، این ساختمان سه بخشی را در خود جای داده بهطوریکه قسمت اصلى ساختمان در سه طبقه ساخته شده که مشتمل بر زیرزمین، همکف و طبقه بالا است. این خانه قدیمی دو در ورودى و دو راهروى مجزا و اتاقهاى قرینه، که به یکدیگر راه دارند را شامل میشود.
در قسمت بیرونی خانه صادقی و در بخش شاهنشین مقرنسهای گچی خودنمایی میکنند، دراین قسمت تا ارتفاع تقریبی ۲ متر نقاشی با طرح گل و گلدان به سبک دوره قاجار به چشم میخورد.
همچنین بنا دارای پنجرههای اورسی بزرگ ۷ دری و ۳ دری با طرح اسلیمی و شیشههای رنگی است که در این بین خطوط نستعلیق مزین به آیهالکرسی در دور تا دور بنا از شاخصههای این عمارت بوته و آجرکاری با طرحهای مختلف تزئینی نیز نمای بنا را تشکیل داده است.
دور تا دور بنا در همه قسمتها (داخلی– بیرونی– دیوارهای حائل و…) از اره سنگی به ارتفاع ۲۰/۱ متر است. اما زیرزمین مجموعه سه در ورودی دارد که در زیر تمام بخشهای طبقه همکف امتداد دارد در این بخش پوشش گهوارهای با طاق کلیل آذری چشمنوازی میکند.
خانه میرفتاحی؛ تجلی معماری بیبدیل ایرانی
خانه تاریخی میرفتاح یا میرفتاحی در اواخر دوران قاجاریه یا اوایل دوران پهلوی در محله تازهمیدان واقع در حاشیه شرقی شهر اردبیل توسط حاج میرفتاح ساخته شده است. این بنا یادمانی از دانش، هنر و چیرگی معماران اصیل و معماری ناب و بی بدیل ایرانی بوده و عناصری از معماری وارداتی هم درآن دیده میشود ولی این معماری خارجی با هوشمندی هرچه تمامتر با معماری ایرانی در آمیخته شده است.
این عمارت با معماری ایرانی در سال ۱۳۱۲ هجری شمسی به اولین مدرسه دخترانه بهنام «پوراندخت» تبدیل شد. از سالهای ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۳ هجری شمسی محل فعالیت موسسه امور خیریه و همچنین از سال ۱۳۲۶ الی ۱۳۳۰ محل آموزش دبیرستان نظام اردبیل بود.
در خانه میرفتاحی مانند سایر خانههای تاریخی ایرانی از طریق یک سر در ساده از معبر عمومی که در این جا بن بست است به هشتی و از آنجا به حیاط میانسرا هدایت میشوید، این بنا باقی ماندهای از بنای وسیعتری است که روزگاری به مرحوم میرفتاح فرزند مرحوم حاج میرعلی و هفت پسرش که پدر و همه پسرانش از عالمان دین بودهاند، تعلق داشته است. امروزه از بنای عظیم پیشین تنها بخشی از آن یعنی حدود ۶۱۸ کیلومتر باقیمانده است.
بنا شامل دو بخش بیرونی و دورنی و شبستانهای تابستانی و زمستانی است. برای ورود به میانسرا شما را پلههایی در سه گوشه راهنمایی خواهند کرد و با حضور در داخل، راهرویی بهعنوان فضای تقسیم بخش زمستاننشین و تابستاننشین رویت میشود. شاهنشین در بخش مرکزی قرار دارد و ورود به زیرزمین هم از میانسرا از طریق سه ورودی امکانپذیر است.
بنا دارای تزئینات آجری است. پنجره ساختمان بهصورت ارسیهای با طرح اسلیمی، شش درب و سه درب با شیشههای رنگی به چشم میخورد.
و در پایان خوب است بدانید که خانه میرفتاحی در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و پس از مرمت تاکنون بهعنوان موزه مفاخر اردبیل برای بازدیدکنندگان دایر است، یعنی شما با حضور در این بنا هم شاهد یک بنای تاریخی خواهید شد و هم با مفاخر دینی اردبیل آشنا میشوید.
خانه تاریخی منافزاده؛ استقامت بنا زبانزد است
خانه منافزاده، یک عمارت قدیمی و با ارزش است که به دوره پهلوی اول برمیگردد. این بنا در میدان سرچشمه و کوچه رحمانی شهر اردبیل قرار دارد که توسط «حاج محمدعلی معماری» طراحی و ساخته شده است و یکی از معروفترین بناها از لحاظ معماری و نوع ساخت زمان خود به شمار میرود.
این خانه در سال ۱۳۵۰ هجری قمری (۱۳۰۹ هجری شمسی) به خواست حسین قلی صادقی در مساحت هزار و ۳۰۳ متر مربع احداث شد که نه تنها در شیوه معماری، بلکه در استقامت نیز زبانزد اهالی شد.
این عمارت کوشکمانند، دارای پلانی مستطیل شکل است که هرهچینی آجری، دوالبندی و طرح و نقشهای هندسی نما، بهعنوان تزیینات بهکار رفته در آن محسوب میشوند، خانه منافزاده با وجود ابهت، عظمت و شکوه معماری و تاریخی از درهای کوتاه با هدف ترویج فروتنی برخوردار است.
استقامت بنای منافزاده، این خانه را متمایز از سایر خانههای تاریخی کرده و جالب است بدانید که اساس خانه از آجر و خاک بوده و در ساخت آن از سیمان استفاده نکردهاند. این اثر تاریخی در سال ۱۳۸۱ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و در نهایت در سال ۸۲ به قیمت نازلی به حوزه هنری استان فروخته شد.
خانه ابراهیمی؛ همسایگی با بقعه شیخصفی
یکی از خانههای تاریخی دیگر در اردبیل خانه سیدهاشم ابراهیمی است. گرچه حال دیگر ساکنان و سازندگانش در میان ما نیستند ولی خانه همچنان در مرکز شهر اردبیل و همسایگی بقعه شیخ صفیالدین اردبیلی و در کوچه شهیدگاه پابرجا است.
مجاورت با بقعه شیخصفی و قرار گرفتن در یکی از محلات قدیمی اردبیل از امتیازات خاص این خانه است. خانه ابراهیمی متعلق به دوره زندیه و در سال ۱۳۷۹ به ثبت ملی رسید.
معماری بنای این خانه نیز همانند سایر خانههای تاریخی در نوع خود خاص و زیبا است بهطوریکه شما برای ورود به خانه باید بعد از گذر از سردر وارد هشتی کوچکی شوید که نقش متصل کردن کوچه به حیاط خانه را دارد و بعد با گذر از هشتی وارد حیاط مستطیل شکل خانه خواهید شد.
عمارت اصلی بنا شامل دو طبقه همکف و زیرزمین است که تالار نسبتا بزرگی در بنا توجه را به خود جلب میکند. با نگاه اول به ساختمان نمای خواهید دید که روی دیوارهایی با ازاره سنگی به ارتفاع یک متر استوار شده است و اما تالار با دو رواق و یک شاهنشین بخش مهمی از بنا محسوب میشود که با پنجرههای مشبک ریز و با شیشههای الوان بهصورت ارسی زیبا تزئین شدهاند.
این عمارت تاریخی یکی از زیباترین خانههای تاریخی شهر اردبیل است که بازدید از آن برای دوستداران تاریخ لذتبخش خواهد بود. کار بازسازی این بنای تاریخی زیبا در سال ۱۳۸۰ آغاز شده و با پایان یافتن در سال ۱۳۸۳ این بنا به مکانی برای تجمعات میراث فرهنگی از جمله یگان حفاظت از میراث فرهنگی، سمنسرای میراث فرهنگی و خانه گردشگری سلامت مبدل شده است.
خانه وکیل الرعایا؛ یادگاری از دوره قاجاریه
خانهی وکیلالرعایا در محله طوی اردبیل یادگاری از دوره قاجاریه است. ارزش این خانه، علاوه بر سبک معماری جالب آن، با نقش صاحبان خانه در رخدادهای تاریخی سده بیستم ایران و اردبیل نیز ارتباط دارد این خانه محل تجمع سران مستبد در جریان انقلاب مشروطیت به شمار میآید.
خانه فوق دارای ارزش تاریخی و هنری است و در بهمن ۱۳۷۸ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. خانه وکیل الرعایا دارای ساختمانی دو طبقه و یک زیرزمین است.
با وارد شدن به خانه وکیل الرعایا ایوان بزرگی جلوی چشمانتان خودنمایی میکند که با آینهکاری و شیشههای ارسی زیبایی منحصر به فردی را به خود بخشیده است. مهمترین بخش خانه وکیل الرعایا تالار مجموعه محسوب میشود و فضای داخلی آن با آینهکاری، کاشیکاری و مقرنسکاری تزیین شده است.
به گزارش پایگاه خبری سهند آزادی از اردبیل، عمارتهای تاریخی این گزارش تنها تعدادی از خانههای تاریخی شهر اردبیل است، اگر در تعصیلات نوروز به اردبیل سفری داشتید با حضور در خانههای تاریخی با معماری و هنر گذشتگانمان آشنا شوید.
انتهای پیام/
